De boeken die mij vormden - een essay door Helena Fox

De boeken die mij vormden

Ik was vijf toen ik leerde lezen. Tenminste, ik denk dat ik vijf was. Ik weet het niet meer helemaal zeker. De herinneringen aan toen ik vijf was zijn nogal vaag; onduidelijke beelden – een dunne nachtjapon, een bad, een open haard, een poppenhuis. Ik kan me niet herinneren dat ik de Engelse taal niet beheerste, maar ik herinner me wel een klaslokaal in Engeland, vers uit Spanje, vol met gezichten en woorden die ik niet begreep. Ik verstopte me in de speelkeuken en staarde uit het plastic raam naar de kinderen die terug staarden.

Wanneer durfde ik de keuken uit te komen? Gaf een leraar me mijn eerste boek in het Engels? Wanneer werden de letters echt? Wanneer begonnen de verhalen me hun geheimen te onthullen? Ik het weet niet meer. Maar tegen de tijd dat ik zes was, ademde ik boeken in alsof ze lucht waren.

Het eerste boek dat me wist te betoveren was Alice in Wonderland van Lewis Carroll. Ik was zeven en mijn vader nam het voor me mee uit Amerika. Ik had hem al een jaar niet gezien. Toen ik het boek las ontdekte ik een magische wereld vol nonsens en eigenzinnigheid. Ik wist niet dat er zo’n wereld bestond, een wereld vol chaos én vreugde. Terugkijkend op die herinnering aan dat cadeau, zie ik de slaapkamer van mijn ouders, de muren, de slordige ruimte. Ik zie mijn vader daar staan, zo vertrouwd en tegelijkertijd zo onbekend. Ik herinner me dat ik het boek vasthield en naar Alice keek, klein en schattig in haar schortje.

Het eerste boek dat me wist in zijn greep hield was Waterschapsheuvel van Richard Adams. Ik las het in een adem uit. Ik was negen, woonde in Samoa, waar we op ongerepte standen zwommen en taro gebakken in bananenbladeren aten en waar ik liedjes in de klas zong, in vierstemmige harmonieën. Mijn ouders waren leraren. Ze rookten en werkten tot diep in de nacht en klaagden over Ronald Reagan en een collega die ze haatten. Soms schudde de grond en moesten we naar buiten rennen tot de aardbeving voorbij was. Mijn vader dronk (en dronk) het lokale bier.

Ik herinner me de bank waarop ik dagenlang zat, lezend in onze rommelige woonkamer, met mijn rug naar het raam, de vogels, de zon, de heg buiten. Ik herinner me de verhalen, de magie, het gevaar. Ik herinner me de konijnen die renden, de rivier overstaken, en het monsterlijke konijn – Generaal Guldenroede – dat achter hen aan kwam en iedereen probeerde te vermoorden.

Toen ik het boek uit had wist ik even niet meer wie ik was. Waarom had ik twee benen en geen vier? Waarom was ik in hemelsnaam geen konijn? Ik keek naar mijn familie alsof het vreemden waren. Het kostte me dagen om ze te herkennen.

Het eerste boek dat me wist te troosten was Four-Storey Mistake van Elizabeth Enright. Het was het tweede boek in de serie over de vier Melendy kinderen, die in de jaren veertig in New England woonden. Ik las het toen ik elf was, aan het einde van onze tijd in Samoa. Het boek liet me een wereld van zachtheid en eenvoud zien. Ik las over kinderen die pijlpunten zochten in een oude steengroeve, zwommen in een vijver, ’s nachts op blote voeten door het gras liepen, sliepen in een zeshoekige kamer boven in het huis. Het was betoverend. Een deel van mijn leven was net zoals in het boek – eenvoudig. Een groot deel was dat ook niet. Ik volgde het middelste kind, Randy, tijdens haar avonturen, waarvan geen enkele gevaarlijk was of pijn deed. In haar wereld voelde ik me veilig. Ik wilde in dat boek leven.

Het eerste boek dat ik in één nacht uitlas was Hotel New Hampshire van John Irving. Ik las het nadat ik met mijn familie de film had gezien, in Australië. Ik was veertien, net voordat mijn ouders uit elkaar gingen. Ik herinner me dat we het huis binnen liepen. Mijn moeder ging naar haar slaapkamer, mijn vader naar zijn slaapkamer, mijn zus naar beneden naar de hare. Ik vond het boek op een plank. Ik ging naar bed en las tot het ochtend was. Ik herinner me nog steeds het gevoel van die lange nacht, gevangen in de harde duisternis van het verhaal, huilend om al die verloren mensen en hopend op een beter leven voor alle personages.

Het eerste boek dat me compleet wist te breken was Oscar and Lucinda van Peter Carey. Ik was vijfentwintig en woonde ver weg van mijn familie in Seattle, in Amerika. Ik was pas getrouwd en heel eenzaam en het was chaos in mijn hoofd, de serieuze soort chaos, de soort waarvan ik als ik mezelf toen kende, als ik mijn vriend was geweest, zachtjes gezegd zou hebben: ‘Wil je erover praten?’ Ik zou mezelf het advies hebben gegeven om hulp te zoeken. Ik zou een knuffel en thee en tijd aangeboden hebben.

Ik herinner me dat ik Oscar and Lucinda in een dag of twee uit las. Ik lag in bed toen ik bij het einde kwam, het einde dat ik totaal niet zag aankomen, het einde dat zo’n groot verdriet in me los maakte dat ik niet kon ademen. Ik heb urenlang liggen huilen. Zelfs nu, jaren later, breekt dat einde mijn hart.

Mijn man was er niet, zou pas uren later thuiskomen. Ik had niemand om mee te praten. Ik was alleen met dat einde en die enorme grijze lucht van Seattle.

Het eerste boek dat me wist te inspireren was Cloudstreet van Tim Winton. Ik was zevenentwintig, haalde mijn master in creative writing, woonde in Seattle en stond op het punt om in mijn eentje naar San Francisco te verhuizen. Mijn kritische essay ging over dit boek. Hoe nauwkeuriger ik de roman bestudeerde, hoe meer de poëzie in het boek me veranderde. De woorden maakten een muzikant van me; ze lieten me diep nadenken over de zinsopbouw, het ritme en het tempo van elke zin, elke zin werd een soort dans. Ik wilde door woorden kunnen lopen zoals Winton dat deed. Ik wilde beelden schetsen zoals hij. Ik wilde dat mijn personages onder de huid zouden kruipen en zouden zingen. Ik wilde, zonder enige twijfel, schrijver worden.

Het eerste boek dat voelde als thuiskomen was Black Juice van Margo Lanagan. Ik was veertig jaar oud, moeder van twee, had een postnatale depressie overleefd, was een mentor voor jonge schrijvers, en een slechts nauwelijks gepubliceerde auteur. Ik had net mijn eerste boek geschreven, of tenminste dat dacht ik – een verzameling van korte verhalen. Ik herinner me dat ik blij was dat ik het geschreven had, maar tegelijkertijd was ik ook bang. Ik weet nog dat ik aan mezelf twijfelde en dacht: wie wil dit lezen? Deze bijna volksverhalen, deze verhalen over koningen en geesten en mensen die rustig met hun hond langs het water wandelen? Ze zijn zo vreemd. Zou iemand ooit iets willen publiceren dat zo vreemd is?

Ik was in een boekhandel in Thirroul, Australië en Black Juice stond voor me op de plank. Ik opende het boek, las de eerste regel, de volgende en de volgende. Ik las het hele betoverende en uitwisbare eerste verhaal, genaamd ‘Singing My Sister Down’ en dacht: o mijn god. En: ik ben thuis.

Ik herinner me dat ik dacht: er is een plaats voor deze woorden en deze ongelooflijke auteur. Wat betekent dat er misschien ooit een plaats zal zijn voor mij.

Ik stuurde die eerste roman de wereld in, maar kreeg er geen agent voor; ik schaafde er een jaar of twee aan, voordat ik besefte dat ik het moest laten gaan. Ik schreef een eerste opzet van een ander boek, lerend en lerend over structuren en plot. En toen plofte een personage genaamd Biz neer in een café aan de kust waar ik schreef, en ze bleef. Ik schreef haar verhaal in acht maanden. Dat boek werd Steeds verder weg – mijn eerste gepubliceerde boek.

En dit boek is niet zoiets als dat van Margo Lanagan, omdat er maar één Margo Lanagan kan zijn. En toch lijkt het op dat van Margo Lanagan, omdat haar ongelooflijke woorden me deden geloven in mezelf, en dat geloof zit in elke zin die ik sindsdien heb geschreven.

Het eerste boek dat voelde als het mijne was, nou ja, het mijne. Dit boek – het boek dat ik schreef na een zware jeugd, een geestesziekte, het verliezen van geliefden en tsunami’s van verdriet – was het boek dat ik schreef om mezelf te redden. Na enkele van de moeilijkste jaren van mijn leven was dit boek mijn uitweg. Ik gebruikte het om mezelf – beetje bij beetje – uit het dal te trekken, naar een soort van hoop, een soort van hier en nu, een soort van geluk.

Mijn boek is gevuld met alle zinnen die ik heb geschreven en bewerkt, zoekend naar hun dans en muziek. Het is gevuld met alle lessen die ik heb geleerd uit de boeken die ik de afgelopen jaren heb gelezen en waarvan ik heb gehouden en waar ik doorheen ben gewandeld. Het bevat eigenaardigheden en verdriet en liefde. Mijn herinneringen zitten erin. Mijn taal en mijn geschiedenis zitten in dit boek. Het is niet zoals ik, en toch is het precies zoals ik.

Hier ben ik; hier zijn mijn woorden; hier is de wereld die ik heb gecreëerd, die jullie kunnen binnen lopen.